Հար­գե­լի հայ­րե­նա­կից` «Մտա­հո­գիչ, հու­զող հար­ցադ­րում­ներ» հոդ­վա­ծում, Դուք գրում եք. «Ի­րա­տե­սի» շատ հա­մար­նե­րում իմ ու­շադ­րու­թյու­նից չեն վրի­պել գի­տու­թյանն ու գյու­ղատն­տե­սու­թյա­նը վե­րա­բե­րող հոդ­ված­նե­րը, և ինձ մտա­հո­գում է այն, թե ին­չու են ա­նու­շադ­րու­թյան ար­ժա­նա­նում այն­տեղ ար­ծարծ­ված խն­դիր­նե­րը: Ան­տես­վում են օգ­տա­կար շատ ա­ռա­ջար­կու­թյուն­ներ, ո­րոնք մեծ օ­գուտ կբե­րեին պե­տու­թյա­նը»:

Մե­ծե­րին է տր­ված ժա­մա­նակ­նե­րի մի­ջով ա­ռաջ նա­յե­լու, ա­պա­գան կան­խա­տե­սե­լու ու­նա­կու­թյու­նը: 1998-ին, երբ ան­մո­ռաց Կա­րեն Դե­միր­ճյա­նը վե­րա­դառ­նում էր քա­ղա­քա­կա­նու­թյուն, նրա ստեղ­ծած կու­սակ­ցու­թյան մի խումբ հա­մա­կիր­նե­րիս հար­ցին՝ ին­չու՞ է հի­շել նախ­կին զբաղ­մուն­քը, պա­տաս­խա­նեց. «Հա­յաս­տա­նի խո­րա­ցող հե­տըն­թա­ցը կան­խե­լու հա­մար»:

Գնա­ցինք այդ քայ­լի ետևից և ի՛նչ յոթ, մեկ ան­գամ էլ չչա­փե­ցինք կտ­րե­լուց ա­ռաջ, ո­րով­հետև կոր­ծան­ման եզ­րին էինք՝ Հա­յաս­տան աշ­խար­հը ի­րենց մոր օ­ժի­տի սն­դու­կը կար­ծած ըն­չա­քաղց ու դե­պի ան­սահ­մա­նու­թյուն ձգ­վող ա­խոր­ժա­կով ի­րար հեր­թա­գա­յող ղե­կա­վար­նե­րի ե­րե­սից; Մենք ա­մեն ան­գամ էինք վա­տից ա­զատ­վե­լու այդ փա­խուս­տին գնում ցան­կա­ցա­ծի հետևից, հե­տո՝ վա­տից ա­վե­լի վա­տի ձեռքն ընկ­նում:

Հատ­ված բրի­տա­նա­ցի հե­տա­խույզ ԼՈՈՒ­ՐԵՆՍ Ա­ՐԱ­ԲԱ­ՑՈՒ հետ հար­ցազ­րույ­ցից, 1919 թ. («Armenians are impossible» – գր­ված է 1919 թ. Փա­րի­զում խա­ղաղ կոն­ֆե­րան­սի ժա­մա­նակ, ա­մե­րի­կա­ցի լրագ­րող Լին­կոլն Ստեֆ­ֆոր­դի կող­մից, ա­ռա­ջին ան­գամ հրա­պա­րակ­վել է 1931 թ. «Outlook and Independent» ամ­սագ­րում):

«Այս է մե­ղաց պտու­ղը, զոր ցա­նե­ցին հարքն մեր և եօթ­նա­պա­տիկ ժո­ղո­վե­ցին»: Այս ող­բեր­գա­կան տո­ղե­րը գրել է հայ պատ­միչ Մատ­թեոս ՈՒռ­հա­յե­ցին XI դա­րում. պատ­մի­չը դառ­նո­րեն մե­ղադ­րում է մեր նախ­նի­նե­րին` հայ­րե­նի­քի ան­կա­խու­թյունն ու ա­զա­տու­թյու­նը կորս­տյան մատ­նե­լու հա­մար:

Այն չորս տա­րուան փոր­ձու­թիւ­նը, ո­րուն մատ­նուե­ցաւ Թուր­քիոյ հա­յու­թիւ­նը, ե­թէ մէկ կող­մէն ի վեր հա­նեց մեր ցե­ղին անն­կուն կո­րո­վը, ապ­րե­լու և տևե­լու ան­նուաճ կամ­քը, ու եր­բեմն ալ կռուե­լու և պայ­քա­րե­լու ոյ­ժը, միւս կող­մէ ցայ­տե­ցուց նաև նկա­րագ­րին հո­ռի կող­մե­րը ա­նոր ա­մե­նէն նող­կա­լի ձևե­րո­վը:

Ես հե­ռու կմ­նամ հա­մա­մարդ­կա­յին բա­զում պա­տաս­խան­նե­րից ու կնտ­րեմ միայն մե­կը` մենք պետք է հա­րուստ լի­նենք, որ կա­րո­ղա­նանք բա­նա­կը զի­նել նո­րա­գույն զեն­քե­րով, տեխ­նո­լո­գիա­նե­րով, հնա­րա­վո­րինս կա­րո­ղա­նանք նաև այդ ա­մե­նը ար­տադ­րել մեր երկ­րում, ա­պա­հո­վել պատ­մա­կա­նո­րեն շր­ջա­փակ­ման մեջ գտն­վող մեր երկ­րի բնակ­չու­թյան ապ­րե­լու ի­րա­վուն­քը, նաև դրա­նով ստի­պենք հարևան­նե­րին հար­գել մեզ:

«Ես նա­խան­ձա­վոր Աստ­ված եմ, իմ փառ­քը ու­րի­շին չեմ տա». Կտա­կա­րա­նի այս տո­ղե­րը հետևյալ միտ­քը հու­շե­ցին. «Փա­շի­նյա­նին ժո­ղո­վուր­դը որ­պես տեր ու փր­կիչ ըն­դու­նեց, հե­տո նա ին­քը Վա­տի­կա­նում հայ­տա­րա­րեց. «Ես Քրիս­տո­սի պես ե­կել եմ՝ սեր եմ քա­րո­զում»։

Զբա­ղեց­նե­լով ՀՀ վար­չա­պե­տի պաշ­տո­նը և լի­նե­լով Ար­ցա­խի Հան­րա­պե­տու­թյան անվ­տան­գու­թյու­նը ե­րաշ­խա­վո­րող Հա­յաս­տա­նի Հան­րա­պե­տու­թյան ղե­կա­վար, գլ­խա­վո­րե­լով նաև ՀՀ Անվ­տան­գու­թյան խոր­հուր­դը, Նի­կոլ Փա­շի­նյա­նը չի ձեռ­նար­կել անհ­րա­ժեշտ հա­մա­պա­տաս­խան մի­ջոց­ներ` թշ­նա­մու կող­մից Շու­շիի գրա­վու­մը թույլ չտա­լու հա­մար` ի­մա­նա­լով հան­դերձ, որ Շու­շին իր դիր­քով ռազ­մա­վա­րա­կան նշա­նա­կու­թյուն ու­նի Ար­ցա­խի հա­մար:

Ա­վա­րայ­րի ահ­ռե­լի թե­ման բազ­միցս է ար­ծարծ­վել հայ ազ­գա­յին կեր­պար­վես­տում։ Հան­րա­ճա­նաչ է ժո­ղովր­դա­կան նկա­րիչ և ա­կա­դե­մի­կոս Գրի­գոր Խան­ջյա­նի «Վար­դա­նանց պա­տե­րազ­մը»։